Als twijfel het gesprek binnensluipt, gaslighting in mediation

Soms zit je als mediator aan tafel met twee mensen die elkaar totaal niet lijken te begrijpen. De een komt rustig en rationeel over, de ander emotioneel of verward. Er worden feiten betwist, herinneringen tegengesproken, gevoelens weggewuifd. En jij zit ertussen, op zoek naar balans. Maar er klopt iets niet. Iemand lijkt structureel te twijfelen aan zichzelf. Dat is het moment waarop je alert moet zijn op gaslighting.

Wat is gaslighting?
Gaslighting is een subtiele maar ontwrichtende vorm van psychologische manipulatie. Iemand brengt de ander – vaak langzaam en systematisch – aan het twijfelen over diens eigen waarneming, gevoel of geheugen. De boodschap is telkens: “Jij ziet het niet goed, jij overdrijft, jij maakt dingen groter dan ze zijn.” Het effect? De ander raakt verward, onzeker, en durft zich steeds minder uit te spreken.

In een mediationgesprek is gaslighting lastig te herkennen, juist omdat het vaak verhuld wordt in redelijkheid, charme of ogenschijnlijk rationele taal. Maar de impact is groot: een fundamentele verstoring van gelijkwaardigheid en veiligheid.

Hoe herken je gaslighting aan tafel?
Let op subtiele signalen in de interactie:

• Eén van de partijen verontschuldigt zich herhaaldelijk, ook zonder duidelijke aanleiding.
• Gevoelens van de ander worden herhaaldelijk gebagatelliseerd of ontkend (“Dat heb je vast verkeerd begrepen”).
• Feiten worden ontkend, verdraaid of opnieuw geïnterpreteerd op een manier die verwarring zaait.
• De beschuldigingen worden steeds omgedraaid (“Dat jij je zo voelt, zegt iets over jouw instabiliteit”).
• Je merkt bij jezelf als mediator dat je begint te twijfelen aan wat er eerder gezegd is – dat is een signaal dat je mogelijk wordt meegezogen in de verwarring.

Wat kun je doen als mediator?
Als je gaslighting vermoedt, vraagt dat om waakzaamheid, zorgvuldigheid en het creëren van veiligheid voor beide partijen. Een aantal interventies:

Herken en benoem het patroon (voor jezelf)
Besef dat je geen therapeut bent, maar wel ruimte kunt bieden. Zie je dat de ene partij telkens ‘ondergraven’ wordt, neem dit serieus. Benoem je observaties, zonder te oordelen.
Breng de beleving terug naar het gesprek
Gebruik interventies als: “Ik hoor verschillende ervaringen. Kun je vertellen wat het met je doet als je hoort dat je gevoel ‘overdreven’ is?” Zo help je de onderliggende dynamiek zichtbaar te maken.
Werk met reality-checks
Leg afspraken of uitspraken kort vast, en check ze bij beide partijen. Dit helpt om grip te houden op ‘feiten’ en voorkomt dat het gesprek afglijdt in onzekerheid of mist.
Overweeg afzonderlijke gesprekken
Soms is het nodig om buiten de gezamenlijke tafel om met partijen te spreken. Dit biedt ruimte voor openheid zonder angst voor directe ondermijning.
Beoordeel de geschiktheid van mediation
Gaslighting kan de gelijkwaardigheid en vrijwilligheid – basisprincipes van mediation – aantasten. Vraag jezelf af of er voldoende veiligheid is voor voortzetting. In sommige gevallen kan doorverwijzen naar andere vormen van begeleiding noodzakelijk zijn.

Als mediator beweeg je voortdurend tussen luisteren, spiegelen en begrenzen. Het signaleren van gaslighting vraagt om fijngevoeligheid én stevigheid. Door ruimte te maken voor wat niet direct gezegd wordt – maar wél voelbaar is – kun je een gesprek terugbrengen naar waar het om draait: erkenning, gelijkwaardigheid en werkelijke verbinding.

Wil je je als mediator verder verdiepen in complexe dynamieken zoals gaslighting? Kijk in onze agenda voor verdiepende trainingen en intervisie.