Een handig inzichtelijk systeem voor het begeleiden van mediations

De 6 (neuro)logische niveaus van Gregory Bateson en Robert Dilts vormen een mooi reflectiemodel voor verschillende doeleinden. Als je dit model begrijpt, kun je er veel krachtige en mooie resultaten mee bereiken tijdens het begeleiden van anderen, het analyseren en oplossen van een probleem of tijdens het voeren van een betekenisvol gesprek.

Het logische niveaus model is goed toepasbaar voor het begrijpen van verandering voor zowel individuen als organisaties. Het interessante van dit model, dat als uitgangspunt neemt dat leren op meerdere niveaus plaatsvindt, is dat het leren volgens een hiërarchie plaatsvindt. Om het basisconcept duidelijker te maken: Je ontwikkelt en verandert doordat je denkt en leert, hoe meer je denkt, hoe meer je leert, hoe meer je jezelf ontwikkelt, hoe meer jezelf kan veranderen, hoe meer je jouw omgeving kan veranderen.

Gregory Bateson was een bekende antropoloog en auteur op het gebied van communicatie en systeemtheorieën en hij heeft bedacht hoe denken, leren en veranderen in een model past. Zijn gedachtegoed is terug te vinden in het boek: ‘Steps to an Ecology of Mind’.

Robert Dilts studeerde aan de de universiteit waar hij colleges van Bateson bijwoonde, Dilts heeft daaropvolgend het Logical Levels model bedacht. Het model van Dilts is ook bekend als: Neuro-Logical Levels. Dilts gaf het model vorm om verandering, leren en communiceren inzichtelijk te maken.

Er zijn een aantal belangrijke zaken:

• Een hoger niveau organiseert de informatie op onderliggende niveaus.
• Elk hoger niveau zal richting geven aan het onderliggende niveaus.
• Elk lager niveau kan, maar hoeft geen effect te hebben op hogere niveaus.
• De oplossing van een probleem ligt bijna nooit op het niveau waar het probleem wordt geconstateerd, bijna altijd op een ander (hoger) niveau.
• Het persoonlijke niveau van iemand is in grote mate bepalend voor zijn verandervermogen en mogelijke ontwikkeling.
• Het model helpt je met te bepalen op welk niveau het probleem zit en welk niveau aandacht behoeft om de verandering te starten. Soms is het het ‘ontbrekende’ niveau wat inzichten geeft, want het model geeft een compleet inzicht in jouw manier van denken, doen en voelen op verschillende niveaus. Je kunt het model ook heel goed toepassen om anderen te begeleiden in hun ontwikkeling.

Uit bovenstaande blijkt ook dat hoe hoger het niveau van verandering plaatsvindt, hoe beter en blijvender het effect. Een mooi voorbeeld is als iemand een andere baan neemt(omgeving), maar zijn gedrag niet verandert dezelfde ‘problemen’ weer ontstaan.

De 6 logische niveaus

De laagste (4 niveaus) zijn prima in woorden te vatten. Begin de zin maar met: ‘Ik heb..’ Dan concludeer je dat iedereen gedrag, capaciteiten, waarden en overtuigingen relatief goed kan verwoorden.

De 2 hoogste niveaus zijn nauwelijks in woorden te beschrijven. Dit zit zo diep in je systeem dat woorden regelmatig tekort schieten. Beschrijf maar eens ‘wie je bent’. Het volledige beeld is bijna niet te omschrijven, te definiëren of te bevatten.

Het leven van mensen in elk systeem, en zelfs het leven van het systeem zelf, kan worden beschreven en begrepen op een aantal verschillende niveaus.

1. Omgeving (waar)
De omgeving of context zijn de externe tijd- en plaatsgebonden omstandigheden buiten jezelf. In deze omgeving handel je met je mogelijkheden binnen beperkingen, een voorbeeld is (organisatie)cultuur, maar ook mensen waarmee je contact hebt.

De beste manier om omgeving te herkennen is dat tijd en locatie waar de verandering plaatsvindt of heeft plaatsgevonden zeer nauwkeurig beschreven zal worden. In geuren en kleuren hoor je wat er is gebeurt, wie erbij waren, tot en met alle bijbehorende emoties.

Als je als persoon op dit niveau opereert, vertel je voornamelijk wat buiten jou om gebeurt. Een zeer zintuigelijk georiënteerd verslag van de verandering: ik zag, ik voelde, ik hoorde…

2. Gedrag (wat)
Gedragingen gaan over waarneembare zaken, zoals wat mensen doen en zeggen. Voorbeelden zijn gebaren, houding, stemgeluid etc.

Gedrag in het kader van de 6 logische niveaus heeft betrekking op de specifieke stappen die worden ondernomen om te reageren op de omgeving en om tot een gewenst resultaat te komen. Gedrag zijn acties en reacties van een persoon in een omgeving, wat er gedaan en bereikt moet worden. Dit kan bewust gestuurd worden maar onbewust spelen hier de hogere niveaus mee.

Een persoon op dit niveau van de 6 logische niveaus beschrijft wat hij dacht en deed in een bepaalde situatie en welk effect deze handeling op hem of de omgeving had.

3. Vaardigheden (hoe)
Vaardigheden wordt ook wel gezien als het ‘hoe-niveau’. Vaardigheden zijn de mogelijkheden, kwaliteiten, strategieën, tactieken en hulpbronnen van een individu of groep.

De mogelijkheid om te veranderen zal vaak hier starten, door het toevoegen van vaardigheden kan men zich verder ontwikkelen. Bij een positieve insteek zal er bereidheid zijn om iets te leren, maar dit dient dan wel ondersteunt te worden dat dit ‘het waard’ is om te doen. Deze overtuiging dient te komen van één niveau hoger in het logische niveaus model. Waarmee voor de eerste keer in dit artikel verwezen wordt naar veranderen doe je één niveau hoger.

Wat in het model wordt beschreven is dat hier binnen de omgeving stappen worden gegenereerd, geselecteerd, gestuurd en geborgd.

hoe?
Regelmatig worden hier met name de ‘harde’ competenties genoemd. De technische zaken, wat echter net zo of wellicht nog belangrijker is de ‘zachte’ kant. Wat is het interne vermogen om zich aan te passen aan de veranderende omgeving. Bij een beperkte zachte kant zie je eerder dat mensen op dit niveau blijven steken.

4. Overtuigingen, waarden en normen (waarom)
Overtuigingen staat voor een breed spectrum van ideeën die we zien als een vaststaand feit of voor waar houden en dat de basis is van ons dagelijks handelen. Overtuigingen, waarden en normen onderbouwen het hoger gelegen identiteitsgevoel van een persoon en zijn de diepere drijfveren van het handelen.

Waarom?
Hier is de juiste vraag de ‘waarom’-vraag. Waarom gelooft iemand dat iets wel of niet mogelijk is? Waarom komt men wel of niet in beweging? Waarom men wel of niet iets doet? Waarom bewandelt men het huidige pad?

Vergis je niet, door de stelligheid waarmee overtuigingen worden gebracht lijken het vaak feiten. Bij het inzoomen blijkt dat het (voor)oordelen, generalisaties, verwachtingen en (zelf)criteria kunnen zijn. Wil je dit doorbreken, dan is intrinsieke motivatie nodig om naar een hoger niveau te komen.

De ellende van overtuigingen is dat er versterkende en beperkende overtuigingen zijn. De (verborgen) redenen die iemand heeft achter het getoonde gedrag kunnen afremmen of ondermijnen.

Elke overtuiging die je hebt zal van invloed zijn op de lagere niveaus van het logisch niveaumodel: vaardigheden, gedrag en omgeving.

Overtuigingen kun je veranderen door:

• je overtuigingen kritisch te onderzoeken, klopt je overtuiging (nog) wel?
• het opdoen van ervaring(en), je ontdekt wat goed werkt en wat niet.
• bewust ander gedrag te oefenen dan je gewend bent.
  Denk maar eens na over je opvoeding, politieke voorkeuren, anderen, de wereld en wat je over je zelf zegt. Als je zin kunt starten met: ik vind het belangrijk dat… Dan weet je het al, een overtuiging!

5. Identiteit (wie)
Identiteit gaat over de vragen: ‘wie ben ik’ en ‘wie zijn wij?’. Dit niveau heeft te maken met de unieke, onderscheidende kenmerken die een individu, groep of organisatie definiëren. Identiteit beschrijft hoe een persoon of groep zichzelf ziet.

Identiteit beschrijft eigenlijk de factoren ‘voor wie’ of ‘voor wat’ een bepaalde stap of weg is genomen.

Het identiteitslevel wordt in de Logical Levels omschreven als het gevoel van eigenwaarde. Eigenwaarde is in dit kader het zelfbesef waarmee iemand zich identificeert. Identificeren met iets of iemand kan op veel verschillende manieren. Een beperkt aantal voorbeelden: jouw job, jouw politieke keuze of je relatie.

Wie?
Identiteit stelt mensen in staat om een gemeenschappelijke identiteit te smeden. De meeste mensen willen namelijk bijdragen aan het grotere systeem waar ze deel van uitmaken.

Als je jezelf beschrijft dan heb je het vaak over wat je persoonlijk raakt, drijft of wilt, bijvoorbeeld wat je leuk vindt. Het gaat niet over het beschrijven van je gedrag, dat is een lager niveau. Het gaat nu over hoe je over je zelf denkt, wat je zelfwaarde is, hoe uniek je bent.

6. Missie (waartoe)
Missie is het hoogste niveau van de 6 logische niveaus. Dit hoogste niveau uit de logische niveaus theorie gaat over je diepste kern. Daar kom je niet zomaar, daar zal je eerst de andere niveaus voor moeten doorlopen en dan ook nog achterhalen wat jouw levensopdracht is.

Deze trede heeft een abstractie niveau waar velen moeite mee hebben. Het gaat verder dan het individu, want het bestaat uit intuïtie omtrent het grotere systeem waarvan je deel uitmaakt en de roeping en bezieling die dat geheel verschaft.

Voorgaande alinea geeft ook (een beetje) aan hoe ver je hiervan verwijderd bent. Wat ervoer je toen je voorgaande alinea las? Klinkt dit als ‘gezwets’ of resoneert er ergens diep in je iets of voel je een bijna volledige aansluiting bij het geschetste beeld? Hoe dan ook, voor velen is het een vorm van ‘thuiskomen’ als dit niveau bereikt wordt.

Als je daar bent gekomen herken je dit wanneer jouw vaardigheden en je gedrag congruent zijn met wat je op de hoogste niveaus nastreeft. Alle niveaus werken dan samen en ondersteunen elkaar in de door jou gekozen omgeving.

Wat bijzonder aantrekkelijk is aan het model van de 6 logische niveaus, het leren per niveau steeds uitdagender wordt. In de hiërarchie is het doorlopen van lagere niveaus meer transactie gericht (relatief gemakkelijk), zodra je echter gaat denken of praten over overtuigingen, waarden en identiteit komt er beweging leidend tot transformatie. De impact op de hogere niveaus is echt aanzienlijk, want alle lagere niveaus zullen mee bewegen. Zodra er op een hoger niveau een ander denkpatroon tot stand komt.

Alignment bereiken
Als begeleider/ mediator weet je waarschijnlijk wel dat het bereiken van een hogere en dieper niveau aangeeft dat onderliggende kwesties ook worden opgelost.

Wil je hier meer over lezen? In de spotlight van september vind je hier boeken over >

 

bron: agile4all