Hoe gevoelig ben je voor andermans emoties?
Blij worden van een vrolijke voorbijganger. Uit je evenwicht door die huilbui van je collega. De stemming van de mensen om ons heen kan onze eigen gemoedstoestand behoorlijk beïnvloeden. Hoe gevoelig ben jij afgesteld voor tweedehands emoties? En hoe wapen je je ertegen?
De uitvaartdienst is nog maar net begonnen of je voelt al een knoop in je maag. En jawel, als de eerste spreker herinneringen ophaalt aan zijn overleden vader, beginnen je ooghoeken al te prikken. Niet dat je de overledene, een man van ver in de tachtig, goed kende. Maar bij het zien van andermans verdriet gaan al snel je sluizen open.
Zwartkijker
Geraakt worden door de emoties van anderen wordt in de psychologische literatuur emotional contagion, ‘emotionele besmetting’, genoemd. Onderzoeker Elaine Hatfield van de universiteit van Hawaii en haar collega’s John Cacioppo en Richard Rapson doen er onderzoek naar. Volgens hen treedt ‘emotionele besmetting’ vanzelf op; automatisch en vaak onbewust nemen we andermans gevoelens over.
Het kopiëren van positieve emoties lijkt louter voordelen te hebben. Uit onderzoek van de Yale-universiteit blijkt bijvoorbeeld dat wanneer werknemers elkaars positieve gevoelens overnemen, ze beter samenwerken, minder conflicten hebben en het idee hebben dat ze beter presteren. Vervelend wordt het pas bij negatieve gevoelens; en juist daarvoor zijn we volgens onderzoek het meest vatbaar.
Ook op de werkvloer kan dat een desastreus effect hebben, stellen Amerikaanse leiderschapsonderzoekers in The Leadership Quarterly: één erg negatieve interactie tussen een leidinggevende en een werknemer kan zich niet alleen verspreiden door het hele team, maar zelfs door de hele organisatie.
Sterk signaal
Klinisch psychologen weten al sinds jaar en dag dat je eigen stemming, zonder dat je er erg in hebt, wordt beïnvloed door de stemming van de ander, stelt sociaal-psycholoog Paul Thornton van de universiteit van Hawaii.
‘Freud noemde dat overdracht.’ Hoe je je ertegen kunt wapenen wist Freud echter niet, aldus Thornton. ‘Hij zei dat het beste waarop een therapeut kan hopen is dat hij zich er bewust van wordt.’
Dat beaamt de Amerikaanse psychologe Sherrie Bourg Carter in haar blog: het besef dat het de tweedehands emoties zijn die je van streek maken, is de belangrijkste stap in het tegengaan van de negatieve gevolgen van emotionele besmetting.
‘Als je naar je werk gaat en in een goede bui bent, maar je na een poosje gespannen en gestrest gaat voelen, moet dat een sterk signaal zijn dat je werkomgeving je besmet met negatieve emoties. Of als je je vaak gespannen voelt in de aanwezigheid van je partner of een familielid, maar je stemming wordt weer beter als je weg bent, is dat ook een aanwijzing.’
Carter adviseert daarom je eigen stemming goed in de gaten te houden; dat maakt het mogelijk actie te ondernemen wanneer je merkt dat je in negatieve zin emotioneel ‘besmet’ raakt.
Lachen vs. fronsen
Hoe kan het eigenlijk dat we zo makkelijk andermans stemming overnemen? Dat werkt als volgt, zeggen Hatfield en collega’s: wanneer we met iemand praten, hebben we automatisch de neiging om zijn of haar gezichtsuitdrukking, gebaren, stemgeluid en houding te kopiëren. Kijk maar eens naar twee mensen die met elkaar zitten te praten: je zult merken dat ze elkaars houding en mimiek vaak spiegelen.
Opmerkelijk genoeg blijkt uit psychologisch onderzoek dat non-verbaal gedrag niet alleen een uiting is van hoe we ons voelen (ik ben blij, dus ik glimlach), maar dat het ook andersom werkt: onze houding, gezichtsuitdrukking en stem beïnvloeden onze stemming (ik plooi mijn lippen in een glimlach, dus ik ben blij).
Dit facial feedback-principe is bijvoorbeeld aangetoond in een klassiek experiment waarbij proefpersonen een pen a) tussen hun tanden moesten klemmen, waardoor hun mond zonder dat ze er erg in hadden in een glimlach werd geforceerd, of b) tussen hun lippen moesten houden, waardoor hun gezicht in een frons werd gedwongen.
Toen de proefpersonen een aantal cartoons te zien kregen, vonden degenen die de pen tussen hun tanden hadden geklemd ze grappiger dan de fronsende groep.
Ook ander non-verbaal gedrag, zoals houding en zelfs stemgeluid, stuurt op soortgelijke wijze onze stemming, zegt Hatfield. Het resultaat: als we onbewust de sombere gezichtsuitdrukking en houding van onze gesprekspartner kopiëren, krijgen we de bijbehorende gevoelens erbij cadeau.
De vrouwelijke antenne
Niet iedereen reageert even sterk op andermans stemming. De een kan onbewogen naar een tearjerker kijken, terwijl de ander er in anderhalf uur een gezinsverpakking zakdoekjes doorheen jaagt. Onderzoeker William Doherty ontwierp een test om vast te stellen hoe vatbaar iemand is voor tweedehands emoties.
Mensen die sterk betrokken zijn bij anderen scoren het hoogst op deze vragenlijst, zegt Elaine Hatfield. Opmerkelijk is dat ook extraverte mensen, die hun antennes meer naar buiten richten, gevoeliger zijn, net als degenen die goed zijn in het lezen van non-verbaal gedrag.
Er is ook een sekseverschil, ontdekte Hatfield. Volgens onderzoeker komt dat doordat vrouwen van jongs af aan al meer geleerd wordt aandacht te hebben voor andermans gevoelens.
We zijn overigens niet voor ieders emoties even ontvankelijk. Hoe sterker onze band met iemand, hoe groter de kans dat we zijn of haar emoties kopiëren. We zullen dus eerder de sombere bui van onze partner overnemen dan die van de bakker.
Voorwaarde voor empathie
Het lijkt lastig dat je gevoelsleven een speelbal is van dat van anderen. Maar het automatisch overnemen van andermans emoties heeft volgens Hatfield wel een heel belangrijke functie. Emotionele besmetting is volgens haar een voorwaarde voor empathie, nodig om met anderen te kunnen meeleven.
‘We hebben meerdere manieren om te begrijpen wat er omgaat in andere mensen. Bewuste analytische vaardigheden kunnen ons helpen om te ontdekken wat anderen drijft. Maar als we goed letten op onze eigen emoties in het gezelschap van anderen, geeft dat veel informatie over de emotionele toestand van de ander.’
Die laatste manier heeft zo haar eigen voordelen, zegt Hatfield: ‘In een van onze onderzoeken bleek dat wanneer mensen zich bewust probeerden in te leven in anderen, ze erg sterk werden beïnvloed door wat anderen zéíden dat ze doormaakten.
Mensen die daarentegen hun eigen emoties als graadmeter gebruikten, werden meer beïnvloed door de non-verbale signalen die anderen uitzonden. Daardoor kregen ze een beter beeld van wat de ander echt voelde.’
Bron: R.W. Doherty, The emotional contagion scale: A measure of individual differences, Journal of Nonverbal Behavior, 1997
Zelfverdediging voor gevoelige types
Neem een time-out
Wie weet dat hij bevattelijk is voor andermans stemmingen kan zich voorbereiden, zegt onderzoeker Elaine Hatfield.
‘Gevoelige mensen zijn goed in het omgaan met en begrijpen van anderen, maar na een poosje put het ze uit.’ Neem op tijd een time-out, adviseert ze. Beperk bijvoorbeeld het familiebezoek tijdens de feestdagen als de kans bestaat dat er veel negatieve emoties over tafel vliegen.
Ongevoeliger zijn heeft volgens Hatfield als voordeel dat je een stuk langer in een emotioneel geladen situatie kunt blijven. Het nadeel is wel dat je misschien minder goed op anderen bent afgestemd.
Oefen in compassie
Bewustwording alleen is niet genoeg, aldus breinonderzoeker Tania Singer. Er is een extra stap nodig om te voorkomen dat de nare emoties van de ander je overspoelen. De oplossing is volgens haar compassie: een gevoel van warmte en zorgzaamheid, zonder dat je daarbij direct ook de emotie van de ander overneemt.
Singer ontdekte dat monniken daar meesters in zijn. Als zij tijdens hersenonderzoek filmpjes bekeken van mensen die pijn leden, lichtten hersengebieden op die met zorg te maken hebben, en niet de hersengebieden die verband hebben met nare gevoelens zoals verdriet en pijn.
Dat laatste gebeurde wel bij de andere proefpersonen. Singers advies: ga mediteren, het helpt je te leren om ook op zo’n compassievolle manier naar lijden te kijken.
Zoom uit
In aanraking geweest met iemand die veel energie kost? Zoom uit en bekijk de interactie tussen jullie beiden alsof je naar een film kijkt.
Onderzoeker Daniel Rempala liet proefpersonen filmpjes zien van blije of verdrietige mensen. Ze moesten reageren als therapeut, alsof de persoon op het filmpje bij hen als cliënt op gesprek was.
Rempala ontdekte dat dissociatie, jezelf mentaal buiten de gebeurtenis plaatsen, ertoe leidde dat mensen minder geraakt werden door andermans emoties dan wanneer ze zich in de ander probeerden te verplaatsen.
bron: psychologie magazine