Op zoek naar de formule voor geluk

Bron: Het Financieele Dagblad – zaterdag 12 maart 2016

Door Manfred Kets de Vries

Carl was ongelukkig en dat was al lang zo. Hij was niet gelukkig met zijn werk, zijn leven, de wereld, en vooral ook niet met zichzelf. Hij richtte zich altijd op wat er mis was, en was voortdurend jaloers op anderen. Die hadden het volgens hem in het leven maar goed getroffen en hij benijdde hen erom. Dat er nooit eens een bedankje af kon voor mensen die aardig tegen hem waren maakte het nog erger. Door deze pessimistische houding had hij eigenlijk alleen nog contact met de mensen in zijn allernaaste omgeving. Zelfs zijn vrouw begon genoeg van hem te krijgen. Wat ze ook deed, het was nooit goed.

Als adjunct-hoofd van sales stond Carl ook bij iedereen bekend om zijn negativiteit. Overal leed de sfeer onder zijn constante kritiek. De productiviteit van degenen met wie hij werkte, werd daardoor aangetast.

Wat ook niet hielp, was dat hij niet echt om zijn werk gaf. Als men hem vroeg waarom hij geen baan zocht die beter bij hem paste, was zijn voorspelbare antwoord dat ‘dat toch niets zou uitmaken’. Carl had altijd moeite gehad met het nemen van risico’s. Hij zat altijd over geld in en was bang dat elke verandering negatieve financiële gevolgen zou hebben.

 

Wat is geluk?

Illustratie: Arnold Weel

Als mensen wordt gevraagd wat hun belangrijkste doel in het leven is, krijg je vaak te horen dat geluk bovenaan hun lijstje staat. Voor de meesten is er gewoon niets belangrijker.

Het goede leven, niet ziek zijn, succes bij wat we ondernemen, goed in ons vel zitten, vreugde, voorspoed en plezier; er is een heel scala aan dingen die met geluk worden geassocieerd. Volgens een oud Chinees gezegde is geluk gelijk aan dingen doen, mensen liefhebben en hoop hebben. Globaal gesteld zijn de belangrijkste ingrediënten voor geluk het gevoel dat je iets kunt, dat je ergens bij hoort en dat je iets zinvols doet.

Aristoteles gaf een belangrijke aanzet om het raadsel van het geluk te ontrafelen. Hij zei dat geluk moet worden beschouwd als een combinatie van aangename momenten (hedonia) en een goed geleefd leven (eudaimonia). De waarnemingen van Aristoteles kunnen ook op een andere manier vertaald worden, door drie elementen van geluk te onderscheiden: veel positieve gevoelens, weinig negatieve gevoelens, en een grote levenstevredenheid.

Geluksdefinitie: De belangrijkste ingrediënten voor geluk zijn het gevoel dat je iets kunt, ergens bij hoort en iets zinvols doet.

Persoonlijkheid is een andere belangrijke factor in de geluksformule. Extraverte mensen zijn vaak gelukkiger, en bij een neurotische ofwel emotionele instabiliteit zie je minder geluk. Er is ook een belangrijk verband tussen een prettig karakter en geluk. Hoe plezieriger iemand in de omgang is, des te gelukkiger hij of zij is. Ook mensen die nauwkeurig zijn en ook meer openstaan voor nieuwe ervaringen zijn vaak gelukkiger. Maar geluk heeft vooral met andere mensen te maken. Het vermogen sterke sociale netwerken op te bouwen is geen garantie voor geluk, maar wel een belangrijke factor in de geluksformule. Gelukkige mensen hebben betere relaties.

 

Geld en geluk

Geluk en ongeluk liggen echter niet alleen aan een individu. De maatschappij waarin we leven, telt ook mee. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie lijdt een op de twintig mensen — dus 350 miljoen mensen wereldwijd — aan een depressie. Deze ‘ongelukkige’ cijfers hebben zelfs geleid tot het World Happiness Report dat op initiatief van de Verenigde Naties wordt gepubliceerd.

Geld & geluk: We voelen ons alleen rijk als we het beter hebben dan de mensen met wie we ons bezit vergelijken.

Daarin worden gegevens als het reële bruto binnenlands product per hoofd van de bevolking, levensverwachting, ervaren keuzevrijheid, vrijgevigheid en afwezigheid van corruptie op een rij gezet. Geheel volgens verwachting laat het rapport zien dat mensen het ongelukkigst zijn in landen die door conflicten worden geteisterd. Ontbrekende mensenrechten, binnenlandse conflicten, corruptie en andere maatschappelijke problemen zijn allemaal negatieve factoren in de geluksformule.

Verrassender is dat het rapport slechts een beperkt verband tussen inkomen en geluk signaleert. Binnen de geluksformule is geld een relatief begrip. We voelen ons alleen rijk als we het beter hebben dan de mensen met wie we ons bezit vergelijken. En nu we het over vergelijkingen hebben, het maatschappelijk geluk is het minst in landen met de grootste kloof tussen arm en rijk, en het hoogst in landen met minder grote verschillen.

Al met al lijkt een sterk materialistische instelling ons geluk in de weg te staan. Misschien offeren materialistisch ingestelde mensen, omdat ze bezig zijn geld te verdienen, andere dingen in het leven op, zoals relaties, spiritualiteit, of hun echte interesses.

 

Aanjagers van geluk

Dit brengt ons op de vraag of geluk als relatief begrip nagejaagd en bereikt kan worden. Wat kunnen we doen om onze kans op succes te vergroten? En is er hoop voor iemand als Carl?

Als we even teruggaan naar het belang van activiteiten die we uit eigen wil ondernemen, dan kunnen we heel wat doen. Carl zou bijvoorbeeld beter zijn best kunnen doen om zijn negatieve gedachten en emoties te beheersen, zoals woede, jaloezie en wrok. In plaats daarvan zou hij positieve gedachten en attitudes kunnen cultiveren, zoals empathie, vergeving, waardigheid en in het bijzonder dankbaarheid. Om te beginnen zou hij een eind moeten maken aan zijn gepieker en zich actief moeten gaan bezighouden met de vraag hoe hij een bewuster leven zou willen leiden.

Carl zou dus naar werk moeten gaan zoeken dat goed aansluit bij zijn waarden en interesses. Hij moet eigenlijk ook doelbewust vaker fijne momenten inbouwen, zoals speciale tijd en aandacht voor zijn vrouw, kinderen en vrienden, een eerlijk gesprek met collega’s of ondergeschikten, en naast werk en gezin een hobby of activiteit oppakken die hij leuk vindt. Deze losse momenten, op zichzelf van geen betekenis, leveren bij elkaar opgeteld toch een bevredigend leven op. Actie leidt niet altijd tot geluk, maar voor geluk heb je altijd actie nodig.

Wat Carls kijk op het leven misschien ook kan veranderen, is een dankbare houding. Heel gewoon ‘dankjewel’ tegen anderen zeggen kan een enorme zegening voor zijn geestelijke gezondheid zijn, want geluk is vaak een bijproduct van pogingen om iemand anders gelukkig te maken. Ook zou Carl in plaats van te blijven kniezen over het verleden er goed aan doen zich aan de kunst van het loslaten te wijden. Tel uw zegeningen in plaats van uw problemen. En in plaats van zich in beslag te laten nemen door jaloezie en wrok, zou hij moeten proberen van zijn eigen leven te genieten zonder dat hij het met dat van anderen hoeft te vergelijken.

De 19e-eeuwse schrijver Oscar Wilde formuleerde het mooi: ‘Er zijn mensen die zorgen voor geluk waar ze komen, anderen zorgen daarvoor wanneer ze weggaan.’ We kunnen niet altijd gelukkig zijn, maar we hebben wel het vermogen om geluk te scheppen. In veel opzichten is geluk een leefwijze. De gelukkigste mensen zijn niet degenen die van alles het beste hebben; het zijn degenen die van alles het beste maken.

 

Wat psychologen zeggen over geluk

Is geluksgevoel een aangeboren talent of kun je het leren?

Evolutionair psychologen duiden het geluksbegrip aan met de term ‘hedonische tredmolen’. Het gaat hier om iets dat essentieel is voor het voortbestaan van de menselijke soort. Volgens hen keert het geluks­niveau na een stijging of daling als gevolg van een belangrijke gebeurtenis in het leven uiteindelijk terug naar een bepaald basisgeluksniveau. Om te overleven heeft homo sapiens een basisgeluksniveau nodig dat positief is.

Vanwege de evolutionaire aard van deze hedonische tredmolen mogen we ervan uitgaan dat onze genen een belangrijke invloed op ons geluk hebben. Sommige onderzoekers komen erop uit dat het gevoel van welzijn voor 50% door erfelijke factoren bepaald wordt. Er zitten twee andere variabelen in deze formule. De eerste zijn de levensomstandigheden, de gebeurtenissen die de kijk van een individu op het leven beïnvloeden. De tweede zijn de activiteiten die we uit eigen wil ondernemen, die (volgens positieve psychologen) 40% van de formule uitmaken. Deze cijfers duiden erop dat we tot op zekere hoogte zelf in staat zijn te beslissen of we gelukkig zijn of niet; we kunnen met betrekking tot de geluksformule zelf keuzes maken.

 

Manfred Kets de Vries is hoogleraar leiderschaps­ontwikkeling en organi­satie­verandering aan de internationale businessschool Insead.
Onlangs is verschenen van Kets de Vries over executive coaching: Inzicht in 8 complexe persoonlijkheden en Telling Fairy Tales in the Boardroom.

Vertaling: Hans Moerbeek.

Dit artikel verscheen op zaterdag 12 maart 2016 in Het Financieele Dagblad.

U gebruikt een verouderde browser van Internet Explorer die niet meer wordt ondersteund. Voor optimale prestaties raden wij u aan om een nieuwere browser te downloaden. Hiervoor verwijzen wij u door naar:

browsehappy.com sluiten